LJUDI SA TRI OKA(59) : Davor Martinčić-NA KRILIMA PETROVARADINA

Penzioner Davor Martinčić prikupio zanimljivu zbirku fotografija koja svedoči o izgradnji naših prvih aviona u Petrovaradinu i razvoju fotografije u Beloj Crkvi

Po završetku Prvog svetskog rata Novi Sad sa Petrovaradinom postao je značajan centar našeg tek formiranog ratnog vazduhoplovstva. Uz aerodrom na Sajlovu razvijao se centar za obuku pilota u Petrovaradinu, a vrlo brzo iznikla je tu i naša prva fabrika za izgradnju aviona „Ikarus“. O tim značajnim događanjima svedoče zanimljive fotografije koje je, kao kolekcionar, prikupio i sačuvao Davor Martinčić, penzioner u Petrovaradinu.

Let iznad Gibraltara na Dunavu

– Temelj našoj vazduhoplovnoj industriji je udaren 3.marta 1924.godine u Petrovaradinu, u šupi koja se nalazila u današnjoj Ulici Koste Nađa 6. U njoj je inženjer Rudolf Fizir , sa saradnicima,  izradio prvi jugoslovenski avion i promovisao „Ikarus“, našu prvu fabriku aviona, -rekao nam je Davor Martinčić pokazujući fotografije na kojima su ovekovečeni pioniri naše vazduhoplovne industrije. Letilicu je izradio inženjer Fizir po projektu avio-inženjera Jozefa Mikla. Sa njima je sarađivao penzionisani kapetan korvete i pilot hidroaviona Dimitrije Konjović iz Sombora, brat kompozitora Petra Konjovića.
– Naš prvi avion je bio dvokrilac, napravljen od drveta i platna, sa automobilskim motorom „mercedes“ od 100 konjskih snaga. Nazvan je ŠB-1, a kasnije poznat kao „mali brandenburg“. Promovisan je na petrovaradinskim Ledinama, gde je posle izgrađena fabrika „Pobeda“. Avion je uspešno leteo nad Novim Sadom, Dunavom i Petrovaradinom pa je Ministarstvo odbrane odmah naručilo deset aparata. Zbog proširenja posla fabrika aviona je prvo preseljena u Vazduhoplovno-tehnički zavod na Tvrđavi, potom u Novi Sad u Šumadijsku ulicu, pa na aerodrom Jugovićevo, da bi kasnije dospela u Zemun-objašnjava Martinčić genezu razvoja naše vazduhoplovne industrije. Sa fabrikom aviona do Zemuna su stigli i glavni nosioci proizvodnje aviona Fizir, Mikl i Konjović, proslavljajući se sa novim modelima letilica. Još dok se fabrika nalazila u Novom Sadu prilikom probnih letova načinjene su i prve fotografije grada viđenog iz ptičje perspektive. Naročito je zapažena serija avio snimaka koje je načinio pilot Josip Župančić.

Mali muzej fotografije

Pored lepih vizuelnih svedočanstava o začetku naše vazduhoplovne industrije Martinčić je uspeo da sakupi i niz drugih fotografija koje predstavljaju mali muzej razglednica, portreta, dečjih snimaka, događaja, verskih običaja, školskih razreda, pa sve do vojne muzike i „tanšula“! Tu je i jedna stara ferotipija na kojoj je ovekovečen jedan od bezbroj vojnika koji su prošli kroz Petrovaradin, a posebno su vredni tabloi novosadskih čuvenih fotografa Vajde i Singera na kojima su portreti članova Zastupstva grada Petrovaradina iz 1911.godine, Pevačkog društva „Neven“ iz 1912, zatim Upravnog odbora „Hrvatskih sokola“ iz 1914, Streljačkog društva, Kuglaškog društva „Dunav“,…
Sjajna je razglednica Novog Sada, s početka 20.veka, rukom kolorisana, na kojoj je snimljena velika bara sa trskom, iz koje je kasnije „izronila“ velelepna palata sadašnje Skupštine AP Vojvodine.
U Martinčićevom mini muzeju nalazi se serija fotografija novosadskih mostova na Dunavu, najstarijih petrovaradinskih kuća, a posebnu vrednost imaju originalne fotografije snimljene u 19. i početkom 20.veka u ateljeima čuvenih belocrkvanskih fotografa:Botfana, Harkaija, Štiha, Dajkovića, Aberlea, Batka, Sesa, Žanplonga, Vundera,…
– Bio bih srećan da zaživi prvi Muzej fotografije u našoj zemlji, pa da u njemu ovaj moj višegodišnji trud nastavi da živi, -rekao nam je naš sagovornik.

piše: Borivoj Mirosavljević