Ljudi s tri oka(11) – Lazar Velicki – SKRIVENA KAMERA U PETROVARADINU
Petrovaradinac Lazar Velicki, jedan od pionira neprofesionalnog filma u Vojvodini, ušao je u Leksikon naše kinematografije kao autor zanimljivih filmskih storija načinjenih skrivenom kamerom.
Koreni amaterskog filma u Vojvodini povezani su sa imenima naprednijih fotoamatera iz vremena uoči izbijanja Drugog svetskog rata. Tada nije postojao niti jedan organizovani oblik okupljanja filmadžija, pa su delovali kao retki „slobodni strelci“ , ali u okviru Turističkog-planinarskog društva „Fruška gora“ u Novom Sadu. Prvu kino-amatersku tehniku lansirala je firma „Barta i drug“ koja se nalazila u Dunavskoj ulici, a prvi igrani kriminalistički film snimio je Rodoljub Malenčić Rodac, tadašnji čelnik novosadske policije. Mirko Begović, novinar Televizije Novi Sad, u tekstu posvećenom amaterskom filmu Vojvodine, davne 1973. godine zabeležio je:
„Sudbonosni dani izbijanja rata, u proleće 1941. godine, daju podstreka mnogim amaterima da izvade iz ormara, možda već zaboravljene, male kamere i da često krišom, uz rizik, snimaju, kao što je to činio Petrovaradinac Lazar Velicki, čiji filmovi daju značajne podatke o tom vremenu…“
U Leksikonu pionira filma i Enciklopediji Novog Sada
Da je Velicki svojom skrivenom kamerom napravio zaista značajne filmske zapise, potvrđuje Dejan Kosanović koji ga je uvrstio u svoj Leksikon pionira filma i filmskih stvaralaca na tlu jugoslovenskih zemalja u periodu od 1896. do 1945. godine. On navodi da je Velicki snimio svojom kamerom „Eumig – 8 mm“ niz filmova koji se sada čuvaju u Muzeju jugoslovenske kinoteke u Beogradu.
Ime Lazara Velickog zabeleženo je i u Enciklopediji Novog Sada. Istoričar Milorad Putnik navodi da su sačuvani filmski dokumenti petrovaradinskog pionira amaterskog filma o aeromitingu u Novom Sadu 1939. godine, o velikoj poplavi 1940, o aprilskom ratu 1941. u Petrovaradinu, kao i vatrogasne vežbe, proslava Cerske bitke, 550. godišnjica Kosovskog boja, berba kukuruza u Sremu 1945. Zanimljive su scene pljačkanja vojnih magacina u Petrovaradinu u danima ratnih prevrata, kao i ulaska okupatora u Novi Sad. Bilo je tu i mnogo kompromitujućih scena zbog kojih je za vreme okupacije Velicki bio primoran da se skloni od ustaša, na sigurnije mesto u Beogradu.
Otkriće Milana Vranića
Za istorijske filmske zapise Lazara Velickog malo ko je znao. Prošlo je desetak godina posle Drugog svetskog rata kada je profesor Milan Vranić, direktor Muzeja grada Novog Sada i potonji direktor novosadske Gimnazije, otkrio filmsko blago u Petrovaradinu. U saradnji s Kino klubom „Novi Sad“ organizovao je prvu javnu projekciju filmova Lazara Velickog, na festivalu dokumentarnog filma održanom u Radničkom domu. Filmovi su dobili zaslužena priznanja, a potom i počasno mesto u Kinoteci. Za to je zaslužan reditelj Nikola Majdak koji je organiziovao prebacivanje filmova sa 8 mm na traku od 16 mm, što je omogućilo njihovo trajno čuvanje pod specijalnim režimom u depoima Kinoteke.
Lazara Velickog više nema, ali su ostali njegovi filmovi, da svedoče o njemu i vremenu u kojem je zabeležio neponovljiva svedočanstva života. Njegova ćerka, profesorka u penziji, u požutelom albumu čuva očeve fotografije nastale još pre nego što je u njihovu kuću stigla kamera za proizvodnju živih slika. Ona je na tim snimcima u glavnoj ulozi – od rođenja, pa sve do očeve smrti. Naravno, tu su i fotografije majke i brojne rodbine i prijatelja, a ima i fotografija značajnih za istoriju Petrovaradina, Novog Sada i nekadašnje Jugoslavije. I sa najjednostavnijim fotoaparatom, Lazar Velicki je u periodu između dva svetska rata načinio sjajne fotografije petrovaradinskih Sokola, pevačkog društva „Neven“, veslača na Dunavu, oficirskog Štranda, železnice koja prolazi kroz tunel ispod Petrovaradinske tvrđave, maškarada, svadbi, vežbi na strelištu, modnih noviteta, igranki, sportskih takmičenja, saletli u parkovima, ribara s trofejnim ulovom, prvih fotografija u boji i niz drugih – koje život znače.
IZA ŠALUKATRI Lazar Velicki rođen je u Bačkom Petrovom Selu 1898. godine, a umro u Petrovaradinu 1970. godine. Osnovnu školu završio je u svom rodnom selu, a potom Srednju građevinsku školu u Segedinu. Odmah nakon Prvog svetskog rata došao je u Petrovaradin i zaposlio se kao građevinski tehničar. Za vreme Drugog svetskog rata, izbegao je u Beograd, a posle oslobođenja vratio se u svoju kuću u Petrovaradinu i zaposlio kao ekonom u Mesnom odboru. Na tom radnom mestu ostao je sve do penzionisanja. Fotografijom je počeo amaterski da se bavi dvadesetih godina prošlog veka, kada je nabavio jednostavni foto-aparat sa smotanim filmom 6 puta 9 centimetara. Osim porodičnih snimaka, zabeležio je kamerom i bezbroj događaja značajnih za našu istoriju. To su naročito značajni filmski kadrovi koje je za vreme rata snimio kamerom, skrivenom iza prozorskih šalukatri. |