Konstantin Bogdanović i njegov „Vestnik“ u kontekstu borbe za Srpsku Vojvodovinu 1848-1849. godine
Danas obeležavamo Dan novinara Vojvodine, 15. maj, povodom 173. godišnjice izlaska iz štampe prvog srpskog lista u Novom Sadu, Bogdanovićevog Vestnika. Društvo novinara Vojvodine s pravom je 15. maj 1848. uzelo za Dan novinara Vojvodine. Naravno, izuzetni značaj za srpsko novinarstvo na području južne Ugarske sredinom druge polovine XIX veka imala je Miletićeva Zastava. Ipak, temelji su postavljeni u Buni, Srpskom narodnom pokretu. Vestnik je bio prvi, Medakovićev Napredak drugi, a Pozornik Vojvodstva Srbije pri kraju Bune, treći i poslednji. Kroz sudbinu ova tri lista moguće je sagledati neke od najvažnijih karakteristika borbe koju su Srbi vodili tokom antifeudalne revolucije u Evropi, koja se za Srbe pretvorila i u borbu za nacionalnu emancipaciju u vidu Srpske Vojvodovine, odnosno Vojvodstva Srbije.
Dozvolite mi da kroz tri lapidarne skice osvetlim lik i delo Konstantina Bogdanovića, značaj Vestnika kao lista i politički i novinarski kontekst u kome su izlazili Medakovićev Napredak i Pozornik Vojvodstva Srbije, pod nadzorom patrijarha Josifa Rajačića, kao narodnog upravitelja.
Prvo, Konstantin Bogdanović je rođen u Rumi 1811. godine, a umro je u Novom Sadu 1854 godine, Poživeo je svega 43. godine. Pre smrti je započeo pisanje memoara. Školovao se u Rumi, Karlovačkoj gimnaziji, Segedinu, Pešti i Bratislavi, studirajući prava. Advokaturom se bavio desetak godina (1832-1842). Potom je prešao u Kneževinu Srbiju i bio u službi kneza Mihaila, kratko profesor na beogradskom Liceju i postao redovni član Društva srpske slovesnosti, preteče Srpske akademije, zadužen za rad biblioteke i muzeja, kao „čuvar starina“.
Posle smene dinastije Srbiji, Bogdanović se nastanio u Novom Sadu i pokušao 1845. da pokrene list na srpskom jeziku pod nazivom Vestnik, koji bi se bavio trgovačkim problemima. Ugarske vlasti mu to nisu dozvolile. Tada je uz podršku dinastije Obrenović putovao po Evropi (Pariz, London, Berlin, Lajpcig) kako bi se stručno usavršavao. Tokom 1847. vratio se u Rumu, delujući kao advokat. Početkom 1848. prešao je u Peštu, gde je 2. aprila kao vlasnik i urednik pokrenuo svoj list Vestnik. Zbog sukoba Mađara i Srba o smislu revolucije, Vestnik je ubrzo mora da premesti u Novi Sad, a zbog mađarskog uvođenja vanrednog stanja i prekog suda još brže u Sremske Karlovce, u središte Srpskog narodnog pokreta.
Zbog dinamike Srpskog narodnog pokreta Bogdanović se nije mogao posvetiti samo Vestniku. U ovim burnim vremenima obavljao je i političke (na Hrvatskom saboru u Zagrebu) i diplomatske (uz patrijarha Rajačića kod Bečkog dvora) misije, što je uticalo i na sudbinu samog Vestnika.
Bogdanović je samo u proleće 1849. uređivao Vestnik, da bi posle načelnog sukoba sa Rajačićem list bio zabranjen, a on sam i kratko utamničen. Posle Bune kratko se bavio advokaturom u Rumi, a potom u Novom Sadu (1853-1854), u kome je i preminuo.
Konstantin Bogdanović je bio više nego obdaren intelektualnim sposobnostima: bio je obrazovan, znalac stranih jezika, pesnik, prvi među književnim kritičarima, novinar, diplomata, urednik, državno-pravni pisac i veliki srpski patriota.
Drugo, srpska štampa je do Bune sredinom XIX veka, imala u Habzburškoj monarhiji već poluvekovno iskustvo, ispunjeno spoljnim ograničenjima i unutrašnjim slabostima. Prvi srpski list je pokrenut u Beču krajem XVIII veka, da bi centar srpske štampe u narednim decenijama postala Pešta, drugi centar Monarhije. Jedini srpski list u Pešti u predrevolucionarno vreme bile su Pavlovićeve Srpske narodne novine.
One su opstale do jeseni 1848. godine, jer u otpočetom ratnom srpsko-,mađarskom sukobu, za srpski list nije više bilo mesta ne samo u Pešti, već ni u Novom Sadu, u kojem se Bogdanovićev Vestnik pojavio 3. maja po Julijanskom, odnosno 15. maja po Gregorijanskom kalendaru.
Zahtev da se Vestnik štampa u Novom Sadu podnet je već 1845. godine. Ali, vlasti Monarhije to nisu dozvolile. Drugi pokušaj pokretanja Vestnika bio je u Pešti početkom 1848. Posle martovske revolucije u Beču i Pešti i proklamovanja slobode štampe, Vestnik se pojavio 2. aprila 1848. u Pešti. Posle 12 objavljenih brojeva, Bogdanović je Vestnik privremeno, na dva meseca, preselio u Novi Sad, a štampala ga je ćirilična štamparija Danila Medakovića.
Šta je glavni sadržaj 13. broja Vestnika, štampanog 3, odnosno 15. maja 1848. godine u Novom Sadu? Na naslovnoj strani lista je izveštaj o odlukama Majske skupštine u Sremskim Karlovcima sa prvog dana zasedanja, 1. odnosno 13. maja, kada je odlučeno da karlovački mitropolit Josif Rajačić ponese naslov srpskog patrijarha, a pukovnik Stefan Šupljikac, naslov vojvode srpskog. Istoga dana, tj. 3, odnosno 15. maja, Majska skupština je proglasila Srpsku Vojvodovinu, omeđila njenu teritoriju i formirala organe (Glavni odbor itd.), kao reprezentativno telo srpskog naroda na području južne Ugarske, odnosno cele Habzburške imperije.
Međutim, Mađari su otpočeli rad ne samo protiv Beča kao simbola feudalizma i nemačkog centralizma u Habzburškoj monarhiji, koji će kasnije postati rat za secesiju istorijske Ugarske, već i rat protiv Srba i odluka Majske skupštine, koja je zahtevala nacionalna prava i nacionalnu teritoriju u obliku autonomije. Ono što su Mađari zahtevali za sebe, nisu dozvoljavali drugima.
Bogdanovićev Vestnik, kao i Medakovićeva štamparija, moraju da beže u Sremske Karlovce, u centar Sprskog narodnog pokreta, u sedište Gladnog odbora. Ovaj list ubrzo postaje zvanično glasilo Glavnog odbora, ali njegov vlasnik i urednik mora obavljati dužnosti sekretara patrijarha Rajačića i člana delegacije koja odlazi u Beč, odnosno Insbruk kod austrijskog cara.
U jesen 1848. u Sremskim Karlovcima pokrenut je i list srpske liberalno-demokratske struje, koju je predvodio Danilo Medaković, pod naslovom Napredak. Ovaj list ima izuzetan značaj za srpsko novinarstvo i jezičku kulturu, zbog toga je prvi štampan novom (Vukovom) ortografijom. S druge strane, Napredak je značajan po tome što je pokrenuo pitanje slobode štampe u srpskom društvu. U člancima Danila Medakovića od 9. novembra, 12. novembra, 10. decembra i 14. decembra 1848. godine sve je rečeno o slobodi štampe. Vredi pomenuti da je Bogdanivićev Vestnik prvi Medakovićev članak „Slobodna pečatnja“ preneo u svom prvom narednom broju, poštujući novu ortografiju. List Napredak se o ovom pitanju poslednji put oglasio 7. februara 1849, pod mogućim naslovom „Postoji li uopšte opravdanje za gušenje slobode štampe“.
Dakle, za vreme Srpskog narodnog pokreta za Srpsku Vojvodovinu, delovala su dva srpska lista, Bogdanovićev Vestnik i Medakovićev Napredak. Sudbina im je bila slična. Pomagali su jedan drugome, bili su solidarni, iako nisu bili istomišljenici. Istovremeno su bili zabranjeni od trenutnih srpskih vojnih vlasti u Karlovcima početkom 1849, kada su prisiljeni da se presele u Zemun, a štamparija da bude montirana na barži, koja može otploviti ka Beogradu, ukoliko ovo područje bude ugroženo od mađarske vojske, koja je bila antihabzburška, ali i antisrpska.
Treće, malaksavanjem Srpskog narodnog pokreta u proleće 1849. godine, njegovim uključivanjem u privremenu carističku restauraciju Habzburške monarhije, za slobodne novine, a to su bili i Vestnik i Napredak, više nije bilo mesta u Srpskom narodnom pokretu za Srpsku Vojvodovinu, predvođenu Josifom Rajačićem, kao privremenim upraviteljem srpskog naroda, tako da je Rajačićev egzekutor zabrane i obustavljanja ovih listova postao Ferdinard Majerhofer, bivši konzul u Kneževini Srbiji. Poslednji broj Napretka izašao je 12. juna 1849. godine na dan bombardovanja Novog Sada od mađarskih snaga sa Petrovaradinske tvrđave. Tada je obustavljen i Vestnik, a oba urednika, i Bogdanović i Medaković, bili su uhapšeni, imovina zaplenjena. Ubrzo su i pušteni na slobodu.
Budući da su ovim zabranama Srbi ostali bez štampanog medija, a austrijsko-mađarski i srpsko-mađarski sukob još nije bio okončan, osećala se opšta potreba da sprski narod u južnoj Ugarskoj bude obavešten o trenutnoj situaciji, te da se srpski narod obavesti o realizaciji ideala proglašenih na Majskoj skupštini. Zbog toga je pokrenut ćirilični list Pozornik. Ovaj list je značajan ne samo zbog izveštaja o ratnim zbivanjima na području južne Ugarske i Vojne granice, odnosno proklamovane Srbske Vojvodovine na Majskoj skupštini, već i zbog svog naziva: npr. u broju od 13. jula 1849. list se zove „Pozornik Vojvodstva Srbije“, a 13. septembra 1849. „Pozornik Vojvodovine Srbije“. Ovaj list je svoje izlaženje okončao u prve dve sedmice godine 1850, kada je već bila na delu instalacija nove krunovine Habzburške monarhije koja se zvala „Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat“, koja je potrajala do 1861. i Miletićevog čuvenog „Tucidanskog članka“, čime je otpočela nova etapa u političkom životu Srba.
Beseda dr Drage Njegovana na obeležavanju Dana novinara Vojvodine, 15. maj 2021. u Arhivu Vojvodine
