OSAM VEKOVA ISTORIJE SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE

U susret velikom jubileju Srpske pravoslavne crkve – osam vekova od proglašenja autokefalnosti, koji će biti obeležen idućegodine, u Sremskim Karlovcima je održana promocija kapitalnog dela „Srpska pravoslavna crkva – osam vekova istorije u slici i reči“. Knjigu je objavila beogradska izdavačka kuća „Data status“, jedan od vodećih regionalnih izdavača, posebno u oblasti akademske i stručne literature.

Svečana promocija održana je u sedištu Eparhije sremske –  Sremskim Karlovcima, u prepunoj svečanoj sali Gimnazije, uz prisustvo Njegovog preosveštenstva episkopa Eparhije sremske gospodina Vasilija, časnih otaca iz Eparhije sremske i Eparhije Temišvara, predstavnika Grada Novog Sada, opštine Sremskih Karlovaca, javnih i kulturnih radnika, gostiju iz Saveza Srba Rumunije u Temišvaru, autora ove izuzetne knjige, domaćina Gimnazije i predstavnika medija.

Brojne goste, na najadekvatnijem mestu za ovakvu promociju, okupila je prvailustrovanacrkvenaistorijana srpskom jeziku, koje je objavljenapovodom 800godina od kako se Sveti Sava izborio za samostalnost Srpske crkve (1219. godine). Svi uvodničari o ovom kapitalnom delu, počev od episkopa Eparhije sremske gospodina Vasilija, preko autora knjige: istoričara docent dr Borisa Stojkovskog, urednika izdanja Srđana Ercegana i paroha jereja Jovana Milanovića do profesora na sremskokarlovačkoj Bogosloviji Sv. Arsenija, dali su, svaki na svoj način, udeo za jednu kompetentnu, stručnu i zanimljivu sliku i preporuku ove predivne knjige, što je, uostalom, nagrađeno gromoglasnim aplauzom.

Osnovna ideja izdavača i autora je da se knjiga čita, izučava i čuva kao uspomena na ovaj veliki jubilej, kao leksikon u kojem će čitaoci uvek moći da se upoznaju sa prošlošću institucije koja je oblikovala kulturu i mentalitet srpskog naroda. Između ostalog, i time što su u minulim vekovima u okviru Crkve osnivane prve škole, gimnazije, bolnice, štedionice, biblioteke, štamparije, a  pridavan je značaj i ženama, o čemu svedoče prilozi o Jeleni Anžujskoj i kneginji Milici. Knjiga je u osnovi namenjena svim vernicima Srpske pravoslavne crkve, ali i ljubiteljima istorije i umetnosti, zato što su kroz više od 400 ilustracija prikazana najvažnija umetnička dela sa ovog podneblja, najpoznatije crkve, freske, ikone …

Na stranicama ovog izdanja, p r v i  p u t, mogu se sresti slike predmeta iz drevnih manastirskih riznica, naših srednjovekovnih hramova i najvećih svetinja, vladičanskih dvorova i drugo. Pored toga, ovo je jedina knjiga u kojoj su reprodukovani svi sačuvani portreti poglavara Srpske crkve, odSvetog Save do sadašnjeg patrijarha Irineja, koji su postavljeni iznad njihovih sažetih biografija.

Tekstove su, što je veoma bitno, pisali najstručniji ljudi za ovu oblast – istoričari, dugogodišnji patrijaršijski službenici i istoričari umetnosti, lakim i pristupačnim jezikom namenjenim svim profilima i svim generacijama zainteresovanih da konačno upoznaju prošlost svog naroda i njegove najstarije ustanove. Autori tekstova su: istoričar docent dr Boris Stojkovski sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu (doktorirao je na srednjovekovnoj crkvenoj istoriji), istoričarka umetnosti dr Valentina Vuković i Srđan Ercegan (dugogodišnji upravnik Riznice muzeja Srpske pravoslavne crkve na Patrijaršijskom letnjem dvoru u Sremskim Karlovcima). Recenzije tekstova uradili su redovni profesori sa beogradskog i novosadskog Filozofskog fakulteta.

Prilikom kreiranja izdanja, korišćene su fotografije Martina Candira i Pavla Marjanovića, dva renomirana umetnika čiji su radovi veoma cenjeni. Osim slika hramova, arhitekture i dekoracije, Candir i Marjanović su autori fotografija eksponata iz naših najvrednijih riznica (dečanske, krušedolske itd.), ali i iz Galerije Matice srpske, Arhiva SANU u Beogradu i Sremskim Karlovcima, Vojvođanskog muzeja u Novom Sadu, Muzeja Srpske pravoslavne crkve u Beogradu i Sremskim Karlovcima, episkopskih rezidencija.

U pozdravnoj reči, episkop Eparhije Sremske Vasilije pohvalio je napore autora i izdavača knjige i istakao značaj Eparhije sremske u knjizi, kao i u istoriji Srpske pravoslavne crkve. Urednik izdanja Srđan Ercegan istakao je, između ostalog, da ovo kapitalno izdanje predstavlja prvi ilustrovani panoramski pregled istorije Srpske pravoslavne crkve, koji je objavljen uoči veoma važnog jubileja – osam vekova Srpske pravoslavne crkve. (1219.godine Sveti Sava se izborio za odobrenje autokefalnosti (samostalnosti) Srpske pravoslavne crkve, od vaseljenskog patrijarha i vizantijskog cara, na taj način odredivši sam početak njene duhovne misije).

–U skladu sa značajem takve godišnjice, nastojali smo da ovo izdanje kod čitalacaprobudi utisak istinske monumentalnosti (320 kolornih, profesionalnodizajniranih stranavelikog formata, ukrašenih sa oko 200 kvalitetnih fotografija).Tekstovi o najvažnijim momentima iz prošlosti Srpske crkve, kao i o materijalnimsvedočanstvima njenog trajanja, biće ritmično pozicionirani kroz osam celina. Tako prvopoglavlje obuhvata period između 1219. i 1319. godine, drugo 1319–1419, treće 1419–1519,četvrto 1519–1619, peto 1619–1719, šesto 1719–1819, sedmo 1819–1919 i, na kraju, osmo od1919. do sadašnjih dana.Dakle, svaki vek predstavlja jednu celinu od 38 strana koju definišu najznačajnijei najreprezentativnije sakralne građevine, najeklatantnijaintelektualna, umetnička iduhovna ostvarenja (uključujući prikaze najvrednijih manastirskih riznica), kao ipresudni istorijski događaji konkretne epohe. Kao posebno interesantan detalj, mogu seizdvojiti svedene biografije predstojatelja (arhiepiskop֑a i patrijarha Srpske crkve) kojesu u pravilnim razmacima prikazane na marginama, odmah ispod njihovih portreta (izavećine predstojatelja naše Crkve ostali su njihovi oslikani likovi). Na taj način,nabrajanjem svih prejemnika Svetog Save, dodatno se ističe drevnost institucije koju supredvodili i (od prvog srpskog arhiepiskopa do sadašnjeg patrijarha Irineja) – istakao je urednik Srđan Ercegan.

– Autori tekstova – docent dr Boris Stojkovski, dr Valentina Vuković i Srđan Ercegan – u saradnji sa kolegama, istoričarima, istoričarima umetnosti i teolozima, pružili susveobuhvatan pregled kompleksne istorije Srpske pravoslavne crkve, koja nije samosagledavanje prošlosti jedne verske organizacije, već ujedno predstavlja istorijusrpskog naroda i njegove države, za koje je crkva bila najtešnje vezana. Društveno-političke okolnosti uslovile su da Srpska pravoslavna crkva ne bude samo duhovnistožer srpskog naroda, već da dugo vremena ima i državotvornu ulogu i vodi nacionalnupolitiku, zbog čega ova knjiga nije značajna samo za vernike i simpatizere Srpskepravoslavne crkve, već i za najširu domaću i stranu javnost. Prilikom svog dugogodišnjegistraživačkog rada na ovoj temi (Boris Stojkovski kao predavač na Filozofskomfakultetu u Novom Sadu, Valentina Vuković tokom rada na brojnim projektima zaštitekulturnog nasleđa, Srđan Ercegan radeći u Riznici muzeja Srpske pravoslavne crkve uSremskim Karlovcima), autorski tim je konsultovao i odgovarajuću literaturu, kakodomaću, tako i stranu, arhivsku i fototečku građu. Rukopis je potkrepljen s mnogobrojnimprilozima i ilustracijama koji čine dominantan deo knjige  –  istakao je u svojoj recenziji protosinđel dr Kleopa Stefanović.

Poseban značaj ove knjige je u tome što najšira javnost na jednom mestu može da pronađe ne samo istorijske podatke o Srpskoj crkvi i državi, već i objašnjenja srpskog pravoslavlja, njegovih izvora i specifičnosti; potom liturgije, osobenosti pravoslavne crkvene muzike i svega drugog što je uslovilo razvoj i raspored prostora u hramovima, kao i praktikovanje pravoslavlja. „Osnovni tekst u pravilnim razmacima, na marginama stranica, prate likovne predstave i svedene biografije svih predstojatelja Srpske crkve, od Svetog Save do Njegove Svetosti Patrijarha srpskog Gospodina Irineja, naglašavajući drevnost i kontinuitet arhipastirske službe i same ustanove“, istakao je protosinđel dr Kleopa Stefanović, dodavši da je ova knjiga „Srpska pravoslavna crkva – osam vekova istorije u slici i reči“ od izuzetne važnosti za srpsku kulturu „posebno danas, u vremenu izrazitog materijalizma, bezidejnosti, u vremenu koji mnogi nazivaju postmoralnim, jer nas istorija Srpske pravoslavne crkve podseća na postojanja večitih vrednosti, plemenitih ciljeva, trajanja, nacionalne strategije, građenja vrline; knjiga nas podseća na izuzetnu požrtvovanost, potresna svedočanstva truda srpskog naroda da kroz Srpsku pravoslavnu crkvu očuva svoju egzistenciju i identitet i u toj borbi izgradi brojna dela vrhunske vrednosti, mnoga već decenijama na listi svetske kulturne baštine“.

Svečana promocija, završena uz snažan aplauz, pokazala je da postoji veliko interesovanje prisutnih za ovu izuzetnu knjigu, inače predstavljenu u dva svoja izdanja: prvom – redovnom i drugom – veoma luksuznom, kakvo sadržaj takvog kapitalnog dela i zaslužuje.

Tekst:Radomir Čubranović                                                                                                                                                        Fotografije: Aleksandra Čubranović