FOTO: Đerdap – fascinantna kolevka evropske civilizacije
Prirodna lepota od koje zastaje dah, dom najstarije poznate civilizacije u Evropi, mesto kulminacije nestvarnih ljudskih priča, prema kojima bi se mogao snimiti film. Sve je to
Đerdap. Ako bi se ovaj deo istočne Srbije mogao ukratko opisati, onda bi najbolje bilo reći da je to mali isečak sveta, u kojem se ogleda ceo svet.
Iako u srpskom jeziku poznat pod imenom koje potiče od turske reči za vir – “gerdap”, za drevne narode poput Rimljana, Đerdap je bio poznat kao “Gvozdena kapija”. Razlog za takav
naziv lako se može razumeti kada se plovi brodom kroz takozvane “kazane” Đerdapske klisure. Ova mesta sa visokim liticama, koje se izdižu iznad samog Dunava, ulivaju strahopoštovanje prema prirodi, isto koliko i divljenje. To je ujedno i mesto gde je Dunav najdublji, čak 105 metara od izgradnje hidroelektrane Đerdap. Ranije je bio dubok oko 80
metra, tu na prirodnoj granici Srbije i Rumunije. Da je prisustvo ljudi ono što upotpunjuje prirodu, svedoče prizori naselja i objekata koje je podigao čovek. Pored ženskog pravoslavnog manastira Mrakonija, koji se nalazi na levoj obali Dunava u Rumuniji (na naslovnoj fotografiji), sa iste strane u reci se ogleda i
okamenjeni lik drevnog dačanskog kralja Decebala, koji je izvršio samoubistvo, kako ne bi pao u ruke Rimljanima. Četrdeset metara visoka statua, isklesana u steni, najveća je
skulptura u Evropi. Ona je zadužbina čoveka, koji je, figurativno rečeno, od begunca postao kralj. Konstantin Dragan, koji je poklonio svetu tu skulpturu, pobegao je iz svoje zemlje u vreme komunističke vladavine u Rumuniji, obeležene siromaštvom i strahovladom, tako što je ilegalno preplivao Dunav i došao u Jugoslaviju.
-Iz Jugoslavije je otišao u Sjedinjene Američke Države, gde se obogatio baveći se primenjenim dizajnom i hotelijerstvom. Posle pada komunizma u Rumuniji, vratio se u svoju
zemlju kao jedan od sedam najbogatijih Rumuna. Tada je rešio, da kao zadužbinu finansira pravljenje te skulpture, koja je završena 2004. godine, a punih deset godina klesalo ju je
dvanaest vajara, koji su istovremeno bili i alpinisti – kaže Milena Katić, turistički vodič agencije “Magelan”.
Najpoznatija znamenitost sa srpske strane Dunava jeste Trajanova tabla, kojom je čuveni rimski imperator obeležio završetak izgradnje puta kroz ovaj nepristupačni predeo.
Trajanov most, arhitektonsko remek-delo antičkog sveta na dvanaest stubova – kojim su Rimljani premostili Dunav kod Gvozdene kapije tokom ratova sa Dačanima, nažalost nije
sačuvan. Ipak, ono po čemu je ovaj deo istočne Srbije najpoznatiji, jeste civilizacija Lepenskog vira, otkrivena tokom aheoloških iskopavanja u drugoj polovini prošlog veka kod Donjeg Milanovca na desnoj obali Dunava. Prema rečima Milene Katić, ljudi su u to davno doba mezolita i neolita naseljavali i druga podučja Evrope, ali ono po čemu se kultura Lepenskog vira razlikuje, jeste to, da su živeli uređeno i organizovano. Đerdapska klisura je bila idealno mesto za nastanak te civilizacije, koja je postojala pre devet milenijuma, jer kada su ljudi posle kraja poslednjeg ledenog doba izašli iz pećina, tu su imali blagu klimu, pitku vodu, ribu, divljač, drvo za građu i bili su izolovani od neprijatelja.
Ona je kao posebne karakteristike te kulture istakla, da su imali organizovano urbano naselje, nisu poznavali koncept privatnog vlasništva, a zajednica je bila hijerarhijski uređena na osnovu ličnih sposobnosti ljudi.
Zanimljive činjenice o ovoj fascinantnoj kulturi mogle su se čuti i na predavanju za turiste u kompleksu Lepenski vir. Ljudi te kulture živeli su u miru oko dve hiljade godina
i nisu bili nasilni, o čemu svedoče kosturi pronađeni bez rana i povreda. Prosečan životni vek im je bio između 35 i 50 godina, a imali su i zdrave zube, zbog ishrane koju su
činile riba, divljač i šumski plodovi. Takođe su bili matrijarhalno društvo, odnosno žene su imale dominantnu ulogu. Iako ljudi koji žive na ovim prostorima ponosno ističu
da je kod njih pronađena najstarija civilizacija u Evropi, autora ovog teksta je opis ljudi iz Lepenskog vira mahinalno podsetio na današnje Islanđane. Naime, poznato je to, da su
islandske žene dominantne i bez ikakvog tabua prve prilaze muškarcima, kao i to da je Island jedna od država sa najnižom stopom ubistava i nasilja na svetu. To nameće zaključak, da društva više određuje njihov način života, kao i sistem vrednosti koji gaje, nego istorija prostora na kojem žive. Iako teško da sa vremenske distance možemo govoriti o vrednostima tih praistorijskih lovaca i sakupljača, vredi istaći da su kuće i ulice Lepenskog vira bile okrenute prema steni na levoj obali Dunava, danas poznatoj pod imenom “Treskavac”, kako kaže turistički vodič Milena Katić. Pretpostavlja se da je ta stena bila orjentir, ali i kalendar, preko kojeg se mogu pratiti izlasci Sunca u različitim dobima godine. Ovo je i prva kultura koja je pravila umetničke portrete ljudskih likova od kamena, što govori o poodmaklim počecima samosvesti.
Nezaobilazna stanica na putu kroz Đerdap je svakako i Golubačka tvrđava, u blizini istoimenog grada. Ona se nalazi na mestu gde Dunav počinje da se sužava i praktično
dominira ulazom u Đerdapsku klisuru. Prvi put se spominje u četrnaestom veku kao ugarska tvrđava. Kroz vekove je bila u rukama Ugara, Turaka i Srba, a nijedna vojska nikad nije
osvojila svih sedam njenih kula. Danas ova uređena istorijska lokacija sa postavkama i zanimljivim sadržajima predstavlja veliki turistički potencijal.
Jedna reportaža je možda malo da se opišu Đerdap i sve njegove lepote i zanimljivosti.Ono što je sigurno, u čega se i sam autor uverio, jeste to, da su sunčani dani tu veoma lepi.
Verovatno kao što su bili lepi i za drevne starosedeoce Gvozdene kapije.