Ljudi s tri oka(67)-Nikola Radošević – PRVA FILMSKA DIVERZIJA

„ U rukama savremenog majstora fotografije tehnologija je moćno sredstvo da se oblikuju novi susreti sa svetom koji će biti modelovani ne samo po likovnim i estetičkim nego i po vizuelno-optičkim, multimedijalnim principima.“

(Zoran Gluščević,književnik)

Kad su početkom aprila 1941. godine nemački avioni počeli da bombarduju Beograd mnogi stanovnici glavnog grada su potražili utočišta u okolnim selima i šumama. Fruška gora je za mladog Nikolu Radoševića bila jedno od sigurnijih utočišta. Tako se 17. aprila našao u Starom Slankamenu, baš kada je kraljevska jugoslovenska vojska kapitulirala i kada su okupatori počeli da ističu svoje zastave na javnim zgradama. Razočaran i besan bez mnogo razmišljanja dohvatio je jednu fašističku zastavu i pocepao je, a kad su neprijatelji na njega pripucali, skočio je u Dunav i tako spasao glavu.

Jedinstven slučaj u istoriji filma

Tražeći utočište Radošević je jedno vreme bio u okupiranom Beogradu a potom se skrasio u Valjevu gde je u bioskopu „Central“, kao kinooperater, puštao filmove. U vreme najveće eskalacije ratnih sukoba na Istočnom frontu i uspešnih dejstava partizanskih jedinica u porobljenoj Jugoslaviji, 1942. godine, Nikoli Radoševiću je palo na pamet da izvrši prvu filmsku diverziju! U bioskopskoj dvorani, u Valjevu, prepunoj fašističkih nemačkih vojnika, pustio je na veliki ekran čuveni antiratni film „Veliki diktator“ slavnog Čarlija Čaplina!

Naravno, predstava je brzo prekinuta jer su Nemci žestoko reagovali prepoznavši ruganje Hitleru, antiratne poruke koje su im u bioskopskom mraku podmenute. Bioskop je zatvoren a Nikola se našao u zatvoru. Po kratkom postupku je osuđen i poslat u nemački zatvor Alt Moabik. I tu su ga posipali bombama, ali iz savezničkih aviona, pa je iskoristio priliku , 1943. godine, pobegao iz zatvora, vratio se u svoju zemlji i pridružio borcima Kosmajskog partizanskog odreda u borbama za oslobođenje.

U oslobođenoj zemlji Radošević je počeo da snima dokumentarne filmove o izgradnji zemlje, a postavljen je i za glavnog urednika časopisa o fotografiji i filmu „Novi film“.

Nakon nekoliko dokumentaraca , među kojima su i fimovi  „Novkabel“, „Na jezeru Fruške gore“, „Poplave u Vojvodini“, „15. vojvođanska brigada““, realizovao je i dokumentarno-igrani film „Zrenjanin- čoveki grad“, u kojem su igrali Pavle Vujisić i Rade Marković, tada glavne zvezde domaćeg filma. U sve svoje filmove Radošević je unosio i lične emocije što se tadašnjem političkom establišmentu nije dopadalo. Čašu je prelio s filmom „Atomska bajka“(uz svesrdnu pomoć poezije Miroslava Antića i saradnika Jovana Soldatovića, vajara, Boška Petrovića, slikara, glumaca Radeta i Olivere Markovića , Miće Tomića i drugih) pa je cenzura zabranila prikazivanje filma i poslala ga  u bunker. Nije pomoglo ni pozitivno mišljenje potonjeg nobelovca Ive Andrića koji je imao sluha za slobodu filmskog izražavanja. Ideologizovana svest tadašnjih svemoćnih cenzora nije prepoznala duboko humane poruke  filma koji s umetničkom vizijom  predočava opasnost od zloupotrebe ili neveštog rukovanja izvorima atomske energije, što se kasnije i dogodilo u Černobilu. Shvativši da su mu u filmu vrata zatvorena Nikola Radošević je napustio državnu službu i kao slobodan stvaralac se posvetio fotografiji.

Ljubav do kraja života

 Osetio je da fotografija nema ravnopravan tretman sa ostalim delatnostima u kulturinaše zemlje pa se najpre angažovao na stvaranju USUF-a (Udruženja stručnjaka i  umetnika fotografije) u svim republikama i pokrajinama nekadašnje Jugoslavije čiji je čelnik bio do kraja života. Pokrenuo je reviju „Fotografija i film“ , čiji je član redakcije bio i pesnik i novinar Miroslav Antić(štampana u štampariji „Dnevnika“ u Novom Sadu). Revija je doživela niz transformacija, prilogađavajući se razvoju tehnike i tehnologije fotografije, menjala ime, ali je Nikola Radošević uvek bio njen glavni i odgovorni urednik sve do smrti.

Kao savetnik, u novosadskoj firmi „Kemikalija“, Nikola Radošević je 1960. godine inicirao proizvodnju kemikalija potrebnih za obradu kolor filmova i fotografija, što je bio pionirski poduhvat u ovom delu Evrope. Ta avantura nije dugo trajala jer su  tržište brzo osvojili giganti poput „Kodaka“ , „Agfe“ i drugih bogatih zapadnih kompanija. Taj period Radoševićevog zanesenjaštva, uz svesrdnu pomoć inženjerke Jelisavete Urban, ostao je upamćen i po Nikolinim  kolor fotografijama sa kojima je na izložbi „Zlatno oko 1961.“ dobio prvu nagradu za kolekciju kolor fotografija. Nakon toga učestvovao je na velikom broju izložbi u zemlji i inostranstvu na kojima je dobio niz nagrada i priznanja, čak i Ujedinjenih nacija, za organizaciju svetske izložbe na temu „Mir i opstanak savremenog čoveka na planeti zemlji“. Ta izložba je prikazana širom sveta a videli su je i Novosađani u Galeriji Matice srpske, od 9. januara do 9. marta 1986. godine.

Teslina naučna fondacija u SAD dodelila je, u Njujorku 12. januara 2015. godine, Teslinu Memorijalnu nagradu, posthumno Nikoli Radoševiću, za njegov rad na očuvanju istine o Tesli. Vizionarstvo je krasilo životni put ovog Teslinog imenjaka, pokretača savremenog školovanja fotografa s visokim profesionalnim ambicijama, promotera pravih vrednosti u fotografskom stvaralaštvu, inovatora i autora savremenih fotografskih ostvarenja.

piše:  Borivoj Mirosavljević